Zelfbeheersing of  impulscontrole is een belangrijke skill voor een individu om te kunnen overleven. Hoe impulsiever men reageert, hoe vaker men in gevaarlijke situaties terecht komt. Controle hebben over je eigen emoties en gedrag is dus een belangrijke vaardigheid. Er is reeds veel onderzoek naar gedaan bij mensen en nu ook bij honden. Daarom zie je de dag van vandaag ook overal cursussen over dit onderwerp verschijnen. Maar wat is zelfbeheersing? Kan een hond zichzelf wel beheersen? En mogen we dit te allen tijde verwachten van onze hond?


De definitie van zelfbeheersing:

Het begrip zelfbeheersing of impulscontrole wordt op verschillende manieren toegepast in de hondenopvoeding. Als we gaan kijken in de Dikke van Dale dan wordt zelfbeheersing als volgt omschreven: “het in bedwang kunnen houden van de eigen gevoelens en emoties”. Het woord impulscontrole was niet te vinden in de Dikke van Dale maar als we het opzoeken in een encyclopedie dan wordt de volgende uitleg gegeven: “aan bepaalde impulsen, stimulansen of opwellingen kunnen weerstaan”.

Zoals in het begin van dit blog vermeld is het belangrijk om je eigen emoties te kunnen reguleren en je gedrag hierop af te stemmen. Vroeger dacht men dat enkel mensen dit konden. Ondertussen weten we dat andere diersoorten (in dit geval honden) ook emoties hebben en hierdoor dus hun emoties ook kunnen reguleren. De ene hond zal hier meer moeite mee hebben dan de ander (net zoals bij mensen) en dat hangt grotendeels af van de persoonlijkheid.


Zichzelf beheersen is iets wat je hond moet leren.

Zelfbeheersing is iets wat normaal gezien reeds aangeleerd wordt aan de pups in het nest door de moeder en nestgenoten. De pups leren een correcte bijtremming aan tijdens het spelen en het hebben van interacties met elkaar. Dat is onder andere één van de redenen waarom het belangrijk is om geen hond vanuit de broodfok te halen. Leer in mijn ander blog meer over de kwaliteiten van een goede fokker.

Daarnaast kunnen volwassen honden hun jongere soortgenoten ook leren om zichzelf te beheersen. Loki, onze eigen hond is hier een krak in en daarom helpt ze mij ook dikwijls tijdens de socialisatielessen. Als een hond rustig en beheerst is dan zal ze komen kennismaken en eventueel de andere hond uitnodigen tot spel. Is die andere te onstuimig of wordt het spel te wild dan gaat ze die hond negeren en zoekt ze geen interactie meer. Blijft die andere aandringen dan geeft ze een luide grom om duidelijk te maken dat zijn gedrag niet gewenst is. Heel snel heeft de andere hond reeds door dat rustig gedrag en het bedwingen van zijn impulsen dus beloond wordt.

Het is aan ons als verantwoorde begeleider om onze honden aan te leren dat ze hun impulsen onder controle kunnen houden. Vooral omdat we in een mensenwereld leven en dat ze dus niet altijd kunnen doen wat ze willen. Denk maar even aan honden die zomaar alles opeten wat ze op straat vinden of vanuit volle enthousiasme tegen het bezoek opspringen. Dit is niet aangenaam en kan zelfs onveilig zijn voor zowel de hond als zijn medemens. In het leven kan je ook niet onmiddellijk datgene krijgen wat je wenst en moet je soms even kunnen wachten. Als je hond dat niet op een rustige manier kan dan wordt hij een ongeleid projectiel. Zolang je hond deze skill dus niet vaardig is, moet je hem gaan begrenzen. Dit weliswaar op een correcte manier en niet door je hond fysiek straffen. Vooral jonge pubers hebben moeite om zichzelf te kunnen beheersen. Leer in mijn ander blog meer over de rebelse puber.


Hoe leer je je hond zichzelf te beheersen?

Honden reageren instinctief en ze vertrouwen op hun instinct omdat dit ervoor zorgt dat ze kunnen overleven, het zit dus in hun natuurlijk gedrag. Toch is het belangrijk dat een hond zichzelf in bepaalde situaties kan beheersen. Hij kan namelijk niet overal zomaar op reageren en soms zullen ze ook even moeten wachten vooraleer ze iets kunnen krijgen. Kunnen ze dit niet dan zorgt dit al heel snel voor frustratie en ongewenst gedrag. Lees meer in een ander blog over hoe je ongewenst gedrag kan afleren.

Zelfbeheersing kan je op een heel eenvoudige manier aanleren en kan je gewoon implementeren in het dagdagelijkse leven. Er zijn heel veel gedragingen zoals inchecken, rustig wachten of neer liggen die meer gewenst zijn voor ons dan het impulsieve gedrag dat de hond soms vertoont. Als onze hond in het verleden vaak beloond is geweest voor het vertonen van deze rustige gedragingen dan is er een grotere kans, wanneer je start met impulscontrole-oefeningen, dat je hond één van deze gedragingen uit zichzelf zal vertonen. Doet hij dat dan wordt hij daar uiteraard voor beloond!

Je kan je hond ook zelfbeheersing aanleren door hem rustig op een matje te laten liggen. Start met deze oefening in een prikkelvrije omgeving en wees zeker dat je zelf ook rustig bent. Leg een laken, matje of deken uit en breng je hond hier naartoe. Beloon hem voor het rustig zitten of liggen op de mat. Hou in het begin de sessies kort zodat je hond geen frustratie opbouwt. Geleidelijk aan stel je het geven van de voertjes langer uit. Gaat dit goed dan kan je extra prikkels toevoegen. Als dit thuis goed lukt dan kan je dit op andere plaatsen ook gaan toepassen. Wil je bv. na de wandeling nog een terrasje doen dan is het aangenamer als je hond gewoon rustig neer kan liggen. Haal zijn matje uit en de hond zal reeds weten wat er van hem verwacht wordt. Wens je hier hulp bij? Boek dan een adviesgesprek en we bekijken het samen.

Het is belangrijk om te beseffen dat we het zo eenvoudig mogelijk moeten maken voor onze hond. Is de situatie te moeilijk of is er te veel afleiding dan zal je hond ofwel gefrustreerd geraken of afgeleid zijn waardoor hij zichzelf niet meer kan beheersen. Wordt hier dan niet kwaad om maar ga kijken wat er verkeerd is aan je setting.


Verschil tussen zelfbeheersing en gecontroleerde beheersing:

Ik vind dat er een heel groot verschil is tussen zelfbeheersing en gecontroleerde beheersing. Helaas worden beide vormen onder dezelfde noemer impulscontrole benoemt. Zelfbeheersing wil voor mij zeggen dat het gedrag vanuit zichzelf moet komen! Je gaat je hond dus geen commando geven om te gaan zitten of te wachten. Dan gaan wij de situatie terug gaan managen waardoor de hond geen controle heeft. Het doel van impulscontrole is dat we de controle leggen bij de hond. Hierdoor leert hij dat zijn keuze bepaalde gevolgen heeft. Vergeet ook nooit om je hond te belonen als hij de goede keuze maakt. Dit hoeft niet altijd met voer te zijn. Als je hond bv. uit zichzelf gaat zitten, gaat de deur open zodat jullie kunnen wandelen. Als je hond rustig is dan kan hij je aandacht krijgen, als hij opdringerig is niet.

Voor mij betekent impulscontrole dus dat je hond leert om zijn eigen impulsen te controleren zonder gefrustreerd te geraken omdat hij weet dat de beloning groter is. Ik gebruik dit soort oefeningen bv. ook bij reactieve honden. Doordat we ze leren dat rustig gedrag een grotere beloning heeft kan je na een tijdje de onderliggende emotie ook mee veranderen. Dit is nu heel kort uitgelegd en kan je het beste niet op je eentje uitproberen. Laat je hierbij ondersteunen door een welzijnsgerichte hondengedragscoach. Je kan dan samen aan de slag gaan in een setting waarbij je hond nog open staat om te leren. Zo ga je niet over de stressdrempel van je hond. Stress heeft een grote invloed op het gedrag van je hond en daar moeten we ook altijd rekening mee houden!

Tegenwoordig kan je overval verschillende soorten impulscontrole-oefeningen vinden. De ene al moeilijker dan de ander. Denk aan wachten, voedselweigering, op zijn stretcher blijven liggen, gaan zitten tijdens intens spel,… . Hierbij vind ik het belangrijk dat je heel goed beseft dat er een groot verschil is tussen zelfbeheersing die zelfstandig vanuit je hond komt en opgelegde gecontroleerde beheersing. Een voorbeeld van zelfbeheersing is een hond die tijdens een conflictsituatie er zelf voor kiest om eerst waarschuwingssignalen te geven vooraleer hij gaat bijten. De hond beheerst dus zelf zijn emoties en gedrag. Bij gecontroleerde beheersing wordt er een commando gegeven die de hond moet opvolgen. We weten niet wat er op dat moment in zijn hoofd omgaat. Als men te veel van de hond verwacht dan neemt de opgebouwde frustratie of de onderliggende emotie de overhand.


Zelfbeheersing is geen synoniem voor rust!

Als men een hond heeft die hyperactief gedrag vertoont of nooit zijn rust kan vinden dan wordt er al heel snel gezegd dat hij zijn impulsen onder controle moet leren houden. Rustig zijn is iets wat je hond moet leren.  Jezelf leren beheersen is echter geen synoniem voor kalm of rustig zijn. Een hond kan perfect ‘rustig’ neerliggen omdat jij hem dit bevolen hebt maar inwendig gieren de zenuwen misschien wel door zijn lijf. Zichzelf beheersen is dus iets wat de hond bewust moet doen. Dit zegt echter niks over hoe je hond zich op dat moment voelt!

Als jij dus gaat beslissen dat je hond zichzelf moet beheersen tijdens een stressvolle situatie dan vraag je heel veel van je hond. Je vraagt hem eigenlijk letterlijk om zijn emoties te onderdrukken. Sommige honden kunnen dit en dat is dan ook heel sterk van hen. Maar we mogen dus nooit onderschatten wat we eigenlijk op dat moment vragen van onze hond. Zoals reeds eerder aangehaald betekent uiterlijke zelfbeheersing niet dat je hond zich inwendig rustig en op zijn gemak voelt.

Wist je dat sommige honden zelfs impulsiever kunnen reageren nadat ze bv. 10 minuten verplicht moesten stilzitten? Dit komt namelijk vanwege de inwendig opgebouwde frustratie waardoor de stressemmer van je hond meer gevuld is. Emoties onderdrukken is namelijk niet hetzelfde als een emotie veranderen!


Zelfbeheersing heb je niet in overvloed!

Tijdens impulscontrole-oefeningen gaan we de emotie van de hond niet gaan beïnvloeden maar we versterken het gedrag dat we wel wensen! Daarom is het belangrijk dat je in alle situaties rekening gaat houden met de emotie van je hond. Als een hond impulsief reageert vanuit angst dan zit hij hoog in zijn emotie en is hij dus niet meer vatbaar om na te denken over zijn acties. Op die momenten kan je dan ook geen impulscontrole verwachten van je hond. Je kan enkel je hond gaan steunen. Heeft hij op dat moment nood aan affectie geef hem die dan, angst kan je niet belonen omdat dit een emotie is en geen gedrag! Dat is dan ook de reden waarom het vaak misloopt bij honden die ‘verplicht’ worden om te zitten of te gaan liggen als ze anders normaal zouden uitvallen naar een andere hond. De frustratie blijft inwendig opbouwen want eigenlijk wil je hond gewoon weg uit die situatie. Als de andere hond dichterbij komt dan wordt die angst te groot en reageert je hond toch nog impulsief.

Veel mensen denken dat door de hond impulscontrole-oefeningen aan te leren dat ze dit uit zichzelf ook in andere contexten zullen toepassen. Net daar wringt het schoentje. Emoties kan je niet op dezelfde manier veranderen zoals gedrag. Bij bewust gedrag of het opvolgen van een commando gaat de hond nadenken over wat hij zal doen en wat de gevolgen zijn. Dit noemen we operante conditionering. Wanneer de hond impulsief reageert vanuit zijn emoties dan hebben we te maken met klassieke conditionering. De omgeving heeft namelijk invloed op het gedrag van je hond. Een hond kan ook niet generaliseren dus het is niet omdat hij thuis kan zitten op commando dat hij het daarom ook kan als jullie buiten een hond zien passeren. Counter-conditionering is dus niet hetzelfde als impulscontrole!



Vooraleer je de volgende keer dus verwacht van je hond dat hij zich in bedwang kan houden, sta er dan eerst even bij stil hoe hij zich voelt. Als je hond zich volgens jou misdraagt, ga dan op zoek naar de oorzaak in plaats van een cursus impulscontrole te gaan volgen. Vergeet niet dat dit soms de hond zijn manier is om je te laten weten dat hij het moeilijk heeft. Als je een rustige hond wil hebben die zichzelf kan reguleren dan heeft je hond ook voldoende uitlaatkleppen nodig. Daarnaast zijn er nog andere basisbehoeften van de hond die moeten ingevuld worden.
 
Vertoont je hond dus gedragsproblemen en geraak je er zelf niet aan uit? Neem dan even contact met mij op via een gratis kennismakingsgesprek. Op die manier kunnen we samen kijken wat ervoor nodig is zodat je hond niet meer zo impulsief hoeft te reageren.