Dit is een zin die vaak wordt uitgesproken onder hondeneigenaren en helaas nog al te vaak gebruikt wordt op hondenscholen. Wanneer je hond 'koppig' is en niet wil luisteren of wanneer hij tegen je begint te blaffen of naar je begint te happen wordt er al heel snel gezegd dat je hardhandiger moet optreden en je niet zo moet laten doen want dat je hond dominant is. Maar kunnen honden wel dominant zijn?


Wat is de definitie van dominantie?

Als we er even het woordenboek bijhalen dan wordt dominantie omschreven als overheersend, de toestand waarin iets of iemand meer invloed of macht heeft dan de rest... . Zoals we dus van mensen zeggen, "hij wil de baas zijn". Als we dit nu toepassen op onze honden hoe uit zich dat dan? Als je hond de eerste door de deur wil gaan of op je bed of de zetel wil liggen dan is hij volgens velen dominant en wil hij de baas zijn in de roedel. Laat zeker je hond nooit als eerste eten want dan staat hij bovenaan de hiërarchie. Dit soort uitspraken hoor je nog veel te vaak in hondenland maar niks is minder waar. Je hond wil helemaal niet de baas zijn, hij wil gewoon naar buiten omdat hij dringend moet plassen of hij ligt liever in de zetel omdat dit comfortabel is.

De dominantietheorie wordt nog veel te vaak naar boven gehaald bij het trainen en opvoeden van honden. Vooral als we dan spreken over de opvoeding van waak- en/of verdedigingsrassen zoals Mechelse Herders. De kijk op dominantie en rangorde bij honden is de afgelopen decennia serieus veranderd. Honden zijn afstammelingen van de wolven en voor heel lang heeft men gedacht dat wolven volgens een rangorde systeem werkten met een alphaleider die het voor het zeggen had. Men dacht toen ook dat elke wolf continu bezig was om te proberen die rol over te nemen. Deze denkbeelden zijn tot stand gekomen omdat ze wolvenroedels observeerden in gevangenschap. Als je een beetje verstand hebt dan weet je dat 1 groep gevangenen geen realistisch beeld geeft over de manier van leven in de echte wereld. Helaas werd dat beeld wel tot begin deze eeuw gebruikt als grondslag voor de opvoeding van onze huishonden. Als eigenaar moet je de dominante leider zijn en er zeker voor zorgen dat je hond niet de baas over je wordt. Er wordt aangeraden om fysiek geweld te gebruiken zodat je je hond duidelijk maakt dat hij zich helemaal onderaan de rangorde bevindt en er zeker niet aan moet denken om hogerop te klimmen. Gaat je hond tegen je in, of wil hij niet gehoorzamen, dan moet je hem een por in zijn zijde geven, vastpinnen op de grond of hem op zijn rug gooien. Ondanks dat er heel veel nieuwe inzichten verworven zijn en het ondertussen wetenschappelijk meermaals bewezen is dat de dominantietheorie achterhaald is, zijn er helaas nog heel veel trainers die deze methode hanteren en voorschrijven.


Dominantie en rangorde bij wolven:

Als we het hebben over dominantie en rangorde dan is het belangrijk om een onderscheid te maken tussen beide termen. Dominantie zegt iets over de relatie tussen 2 individuen, rangorde is het complete plaatje tussen alle verschillende relaties en statusverschillen in een groep. Als ze deze begrippen dus gingen verder onderzoeken bij de wolven kwamen ze tot volgende veronderstelling: "The concept of the alpha wolf as a 'top dog' ruling a group of similar aged compatriots is particualary misleading. Labeling a high-ranking wolf alpha emphasizes its rank in a dominance hierarchy. However, in natural wolf pack, the alpha male or female are merely the parents. The typical wolf pack should be viewed as a family with the adult parents guiding the activities of the group and sharing group leadership in a system where the female predominates primarily in such activities as pup care and defense and the male primarily during foraging and food-provisioning and the travels associated with hem" - David Mech 
(Mech, L. David 1999 Alpha status, dominance, and division of labor in wolf packs)

Kort samengevat komt het er dus op neer dat wolven in een familie samenleven waarbij de moeder en vader de jongen opvoeden. Het leiderschap wordt gedeeld volgens een systeem waarbij het vrouwtje de leiding neemt bij zaken zoals de verzorging en verdediging van de pups en het mannetje de leiding neemt als het gaat om voedselverwerving en het zoeken naar eten. Er heerst dus een bepaalde vorm van 'dominantie' als de bronnen (zoals voedsel of de pups) een hogere motivatie geven om die te pakken te krijgen en/of te behouden. Vooral bij dieren die in groep in het wild leven is een goede taakverdeling en samenwerking nodig om te kunnen overleven. Het is dus logisch dat strijd en conflicten zoveel mogelijk worden vermeden!


Dominantie en rangorde bij honden:

Honden en wolven zijn nauw verwant aan elkaar maar ze zijn niet dezelfde wezens. Honden zijn gedomesticeerd  en geselecteerd voor bepaalde kwaliteiten. Ze hebben zich meer aangepast aan het samenleven met de mens. Als we kijken naar dominantie bij honden dan wil dit zeggen dat honden 'dominant gedrag' kunnen vertonen over zaken die voor hen waardevol zijn (denk hierbij aan voedsel, hun eigen rustplaats of een lievelingsspeeltje). Status of rangorde speelt hierbij geen rol! Agressie is daardoor ook geen teken van dominantie. Wanneer een hond honger heeft of zich onveilig voelt, kan het zijn dat hij sneller agressie zal inzetten omdat dat voedsel op dat moment belangrijk voor hem is. Honden die agressie inzetten zijn daarom niet dominant en willen zeker niet de baas over je spelen. De alphatheorie of dominantietheorie mogen we dus niet gebruiken als uithangpunt voor de opvoeding van onze honden. Het is belangrijk dat we een goede band opbouwen met onze hond gebaseerd op wederzijds vertrouwen. We moeten onze hond begeleiden en ondersteunen waar nodig.

Er bestaat wel zoiets als formele dominantie en rangorde onder honden onderling maar niet tussen de mens en de hond. Die 'dominantie' en rangorde zie je meer bij groepen straathonden. Dit soort signalen zorgt ervoor dat conflicten opgelost worden met zo weinig mogelijk risico's. De rangorde wordt dus meer bepaald door een hoge of lage houding en actieve onderwerping maar niet door het inzetten van dreig- of aanvalgedrag. De onderwerping wordt ook vrijwillig gegeven door de lagere in rang en niet afgedwongen door de hogere.


Dominantie tussen eigenaar en hond:

De vraag blijft natuurlijk in hoeverre statusbepaling aanwezig is in de relatie tussen mens en hond en of de daarbij behorende signalen een rol spelen. We weten dat dominantie en status een belangrijke rol spelen in de relatie tussen mensen. Plaats een groep onbekenden bij elkaar en binnen de minuut zal er reeds duidelijk worden wie het voortouw zal willen nemen en wie zal volgen. Ook wij gebruiken hiervoor bepaalde houdingen en gedragingen. Dominante personen steken hun hoofd in de lucht en de borst vooruit, ze maken zichzelf groter terwijl onderdanige mensen zich juist kleiner zullen maken. Aangezien honden meesters zijn in het lezen van onze lichaamstaal kunnen zij deze signalen waarschijnlijk ook wel correct interpreteren en zelf statussignalen laten zien naar de eigenaar. Denk maar aan een zwabberkwispel en een lage houding tijdens het begroeten. Een hoge zelfzekere houding van de eigenaar zal dus waarschijnlijk ook helpen om een hoge status uit te stralen. Zoals we nu ondertussen al weten is agressie geen statussignaal dus heeft het geen zin om agressie in te zetten door middel van correctie of fysieke straf (zoals een ruk aan de lijn, een stamp in de zijflank of neerpinnen op de grond). Het leidt tot onnodige stress bij je hond en als hij zelfzeker genoeg is kan je hond met agressie terug reageren waardoor er bijtincidenten ontstaan. Het gebruik van straf of je hond corrigeren is daarom nooit goed voor het opbouwen van een goede vertrouwensrelatie.

De woorden dominantie en roedel worden vaak als excuus gebruikt om de hond hardhandig aan te pakken. Als we even goed nadenken en kijken naar deze manier van opvoeden wat gebeurt er dan? Wat leert je hond als jij hem gaat corrigeren? Hij leert zeker niet wat er wel van hem verwacht wordt en/of hoe hij met de situatie moet omgaan. Je maakt je hond bang of je doet hem pijn dus hij leert dat jij niet te vertrouwen bent! Hij zal er dus alles aan doen om dit te vermijden en als je hond heel bang is, kan hij zelfs bevriezen en niks meer doen. Wij willen als mens steeds overal controle over hebben want het streven naar macht en status is iets typisch menselijk. Waarom moeten we dit dan gaan projecteren op de dieren? Wij kunnen maar gokken hoe dieren onderling leven maar nog geen enkel dier heeft het ons letterlijk uitgelegd.


Communiceren i.p.v. domineren!

Je weet nu ondertussen dat honden ons niet willen domineren maar wat doen ze dan wel? Honden communiceren! Ze communiceren met heel hun lichaam hoe ze zich voelen en wat ze willen. Daarom moeten we kijken naar de individuele hond met zijn eigen karakter. Het gedrag dat je hond vertoont wordt gestuurd door zijn emotie en door zijn leerervaringen vanuit het verleden. We kunnen geen algemene gedragsregels opstellen voor alle honden want elke situatie is anders en ook nog eens anders voor elke hond. Wel kunnen we onze honden gaan sturen voor hun veiligheid. Denk maar aan het als eerste door de deur gaan. Als jij als eerste door de deur gaat en je hond laat wachten dan ben je zeker dat er buiten geen gevaar voor hem is (geen loslopende hond, geen fietser waar hij achter kan jagen, geen auto waar hij onder terecht kan komen,... .

Er ontstaan wel bepaalde patronen in het gedrag van je hond naarmate hij ouder wordt. Door de ervaringen die je hond opdoet in een bepaalde situatie zal hij een strategie ontwikkelen om met die situatie om te gaan. Denk maar aan een hond die uitvalt aan de lijn naar andere honden. Misschien is hij als pup aangevallen geweest door een loslopende hond en wil hij deze ervaring niet meer meemaken. Hij heeft ondertussen geleerd als hij naar honden blaft en gromt dat ze dan uit zijn buurt blijven. Ziet je hond nu een andere hond dan gaat hij onmiddellijk blaffen en grommen zodat hij zeker is dat deze hond hem geen pijn kan doen. Het is niet de drang naar macht die het gedrag van je hond bepaalt maar wel de drang naar voorspelbaarheid. Voorspelbaarheid zorgt ervoor dat je hond zich veilig en op zijn gemak kan voelen. Het zijn dus de onderliggende emotie, de motivaties en de gevolgen van het vertoonde gedrag die bepalend zijn voor hoe je hond zich zal gedragen in een bepaalde situatie.

Als je hond dus ongewenst gedrag vertoont dan ga je op zoek naar de oorzaak. je doet niet aan symptoombestrijding door een negatieve reactie te geven op het gedrag dat je hond vertoont. Daar tegenovergesteld ga je op zoek naar antwoorden op de vragen waarom vertoont mijn hond dit gedrag en wat wil hij mij duidelijk maken.

Weet je niet waarom je hond bepaalt gedrag vertoont?
Wens je hier antwoorden te krijgen en mee aan de slag te gaan?
Boek dan een gedragsonderzoek en ik help jullie verder!

Leiderschap betekent dus niet 'de baas zijn over je hond' maar wel je hond (bege)leiden. Wees duidelijk en consequent zodat je hond begrijpt hoe hij zich moet/mag gedragen. Stel regels op en handhaaf die met zachte hand.  Je neemt je verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat je hond en zijn omgeving veilig is. Zo leert je hond dat hij jou kan volgen omdat je te vertrouwen bent en het beste met hem voor hebt.